Аралаш системаны киргизүү менен коомдук суроо-талапты канааттандыруу б.а. көрсөтүү предмети саясий партиялар гана эмес, жарандар дагы болгон Жогорку Кеңештин депутаттарын шайлоонун жол-жобосун өзгөртүү, оптималдуу шайлоо моделин түзүүгө жасалган кадам катары каралышы керек. Мындай пикирин И.Арабаев атындагы КМУнун проректору, философ, саясат таануучу Эмил Каниметов билдирди.
“Кыргыз шайлоо тутумунун калыптануу тарыхы адатта 1990-жылдардын башынан бери келген, бирок бул система нөлдөн баштап пайда болду деп ишенүү туура эмес. Анын түптөлүшүнө Совет мамлекетинде шайлоону өткөрүүнүн дээрлик бир кылымдык тажрыйбасы жана Кыргыз Республикасынын Конституциясында чагылдырылган шайлоо институттарын түзүү мезгили гана эмес, өкүлчүлүктү түзүү жөнүндө тарыхый билимдер Падышалык Россиянын колониялык администрациясы келгенге чейин жана келгенден кийин кыргыз коомунун өкүлчүлүктүү органдарынын базасы кирген”, — дейт ал.
Ошондуктан, Эмил Каниметовдун айтымында, “Шайлоо жөнүндө” конституциялык мыйзамга киргизилген ар кандай өзгөртүү, тарыхый тажрыйбаны жана менталитетти, учурдагы коомдун талабын эске алуу менен логикалык жактан ушул контексттен чыгышы керек. Шайлоо мыйзамдары шайлоо тутумунун жана шайлоо тутумунун негизи болгондуктан, шайлоо механизми шайлоо жараянынын жыйынтыгын дээрлик аныктайт.
«Шайлоо процессинин бардык катышуучуларын паракорчулук, бурмалоо жана кыянаттык менен пайдалануу Акаевдин, К.Бакиевдин үй-бүлөлүк жана кландык башкаруу мезгилинде эмес, атүгүл падышалык колониялык башкаруу учурунда шайлоо учурунда башталган. бийлер, волосттук өкүлдөр ж.б. Бул жөнүндө бир гана кыргыз жазуучулары жана күбөлөрү эмес, орус чалгындоочулары Ч.Валиханов, В.Радлов жана башкалар өзүлөрү жазышкан.
Тарыхый эс тутум кыргыз коомчулугунда сакталып калган. Учурдагы коомдук сурамжылоонун параметрлери ошол жерден. Учурдагы шайлоо тутумун сындоо дагы ушундай параметрлердин жана критерийлердин негизинде жүргүзүлүп келген. Муну саясатчылар жана оппортунисттик депутаттар гана байкабай жатышат. Кыргыз коомчулугу унчукпай турган чакта, жалпы Курултай ж.б.у.с. демилге көтөрүү аракеттери гана болуп жатат, бирок алар азыркы шайлоо тутумун чыныгы сындаганга жете элек. Кыргыз коому жана мамлекет үчүн оптималдуу шайлоо моделин иштеп чыгуу жөнүндө айтпай эле коёюн », — дейт саясат таануучу.
Эмил Каниметов учурдагы президент Садыр Жапаровдун сунушу дал ушул кырдаалды эске алуу менен келип жаткандыгын белгиледи.
Жаңы автоматташтырылган технологияларды киргизүү менен тарыхый тажрыйбаны эске алуу менен, ар бир адамдын укугун урматтоо менен коомдун жана мамлекеттин өнүгүүсүн камсыз кыла турган кыргыз коомчулугу үчүн оптималдуу шайлоо модели сөзсүз иштелип чыгат, дейт талдоочу.