Кечээ сот мурдагы премьер -министр Темир Сариевди камакта калтырды, ал тергөөнүн версиясы боюнча экономика министри жана ошол эле учурда тиешелүү мамлекеттик комиссиянын төрагасы болуп турганда, анын ишмердүүлүгүнөн экологиялык зыяндын өлчөмүн бир топ азайткан. Натыйжада мамлекетке «Кумтөр» кени бир нече миллиард сомго, анын чоң зыян келтирген.
Ошол эле учурда Сариевдин жактоочулары анын эч кандай күнөөсү жоктугун жана бул иштин саясий жүйөсү бар экенин айтышууда. Бирок бул чынында эле ошондойбу, чындыгында, ошол жылдары экологиялык зыян канчалык бааланбай калганын баарыбыз жакшы эстейбиз жана муну экологдор бир нече жолу айтышкан, алардын бири, азыр Экология жана климат боюнча мамлекеттик комитеттин башчысы, Динара Кутманова, ошол кездеги Сариев менен болгон сүйлөшүүнү эске салды.
— Темир Сариев 2012 -жылы Кумтөр боюнча мамлекеттик комиссиянын төрагасы болгон. Бул комиссия үч топтон турган: укуктук, экономикалык жана экологиялык. Мен мамлекеттик комиссияга Кумтөрдөгү экологиялык стандарттардын сакталышын баалаган көз карандысыз эксперт катары тартылдым. Мыйзам бузуулар, тактап айтканда, Давыдов жана Лысий мөңгүлөрүндө бош тектердин мыйзамсыз сакталышы, башкача айтканда, тоо кендеринин калдыктары аныкталган, — дейт ал.
Анын айтымында, бул «Суу жөнүндө» мыйзамдын 46 жана 47 -беренелерин жана Суу кодексинин 67 -беренесин бузуу болуп саналат.
— Мыйзам бузулганда санкция, башкача айтканда, мыйзам бузуу үчүн айып пул каралган. Ал эми өкмөт методиканы бекитет. Жана ошол учурда, биз бул мыйзам бузууларды аныктаганыбызда, табигый түрдө иштеген, эсептөөлөр боюнча санкциялардын өлчөмү аныкталган, бул бош тектердин массасы көбөйтүлгөн. Жана эсептелген коэффициенттер бар. Мисалы, экологиялык стандарттарга жана талаптарга жооп бербеген тыюу салынган жерлерде таштандыларды сактоо жана көмүү үчүн 4 коэффициенти бар. 2 коэффициенти бар — бул эки эсе көбөйүү, 5 коэффициенти бар — чектен ашык жайгаштыруу үчүн. Алар бул коэффициенттерди эсептөөлөрдө колдонушу керек болчу, бирок тартылган адистер бул коэффициенттерди колдонушкан жок. Башкача айтканда, алар бааланбай, эсептелген коэффициенттерди манипуляциялоого киришти, натыйжада таштандылардын көлөмү болжол менен 60 эсеге азайды », — деп белгиледи Кутманова.
Эколог комиссиянын жүрүшүндө эки башка сумма алынганын айтты: бирин эксперттер эсептешкен, экинчиси экологиялык эксперт Динара Кутманова эсептеген. Жолугушуулардын биринен кийин мамлекеттик комиссиянын төрагасы Темир Сариев көз карандысыз эксперттин калууну суранган.
— Ал мен санаганым чоң сумма экенин айтты. Мен муну мыйзамга ылайык болушу керек деп эсептейм, мыйзам бузуу бар жана биз баарын мыйзамдын чегинде кылышыбыз керек деп жооп бердим. Ал эми Темир Сариев «Центерра» мындай сумманы төлөй албайт жана жылына 10 миллионго жакын болот деп кайра эсептеп чыгуу керектигин айтты. Башкача айтканда, 15 жыл болсо, анда болжол менен 150 млн. Мен: «Жок! Мен мыйзам боюнча кандай болсо ошондой кабыл алам» дедим да, ал сураганын аткаруудан баш тарттым. Экөөбүз уруша кеттик, мен кетип калдым. Ошондон кийин ал жолугушууларда мени сүйлөтпөйм деп мага тоскоолдук кыла баштады. Мени эч кандай эксперт эмессиң, көчөдөн келгенсиң деп айта баштады.
2021 -жылы комиссия болгондо, биз кайрадан баарын мыйзамга ылайык эсептеп чыктык. Албетте, Темир Сариев күнөөлүү. Бул менин жеке оюм. Ал эсептөөдө методологияны бузууга жол бергени үчүн күнөөлүү. Башкача айтканда, ал бааны төмөндөтүүгө салымын кошкон, тагыраагы, төмөндөтүлгөн эсептөөлөрдү кабыл алган. Андан кийин ал кайра -кайра сыналгыдан мени туура эмес эсептеди деп айыптады. Бирок ал ачык эле бааны төмөндөтүп койгон. Атайылап, түшүнбөстүктөн эмес атйылап, туура эмес коэффициенттерди колдонуп жатышканын жана ошону менен акчанын суммасын төмөндөтүп жатканын жакшы билген. Мен эксперт катары муну көрсөтүп, далилдей алам, — деди Динара Кутманова.
Эколог 2013 -жылдын отчетуна өзүнүн эскертүүлөрү менен кол койгонун белгиледи.
— Мен бул эскертүүлөрүмдө макул эмес экенимди жаздым. 478 -беттеги отчет көз карандысыз эксперттердин тартылганын көрсөтүп турат. Менин фамилиям бар, кол тамгама карама -каршы жана кол тамгасынын жанында «эскертүүлөр менен» деп так көрсөтүлгөн. Менин эсептөөлөрүм анда бул комиссиянын отчетуна киргизилген эмес. Сариев андан кийин мага булар отчетко кирбей турганын, бирок өзүнчө арызда көрсөтүлөрүн айтты. 324 -бетте «9 -тиркеме» деп жазылган. Ал эми 9 -тиркеме жөн эле отчетко киргизилген эмес. Отчет тиркемесиз кетти. Бул ушундай амалкөй кадам болду, — деп жыйынтыктады эксперт.