Нурлан Токушев: “Кумтөр” боюнча Центерра элди ушунчалык алдап келген

Быйыл “Кумтөр” мамлекеттик казынага бир нече транш менен 10 миллиард 888 миллион сом түшкөнүн жалпы коомчулук билбесе керек, — деп жазды Фейсбук баракчасына Нурлан Токушев.

-Өлкө бюджетинин мындай толтурулушунда менин эмгегимдин да салымы бар экенине кубанам жана сыймыктанам. Тагдыр мага  ушундай мүмкүнчүлүк берди.

Кыргызстанга өзүнүн байлыгын, уникалдуу Кумтөр алтын кенин кайтарып берген легендарлуу Мамлекеттик комиссиянын курамына кирүүнү тагдыр мага да буюрду.

Эми ушунун баарын тизмектеп көрөлү.  Тагдырдын  буйругу менен 2021-жылдын 3-мартында мага Башкы прокуратурага чакыруу келди. Бул  мен чыдамсыздык менен күтүп жаткан чакырык,  бирок  мен баары жакшы болот деп өзүмдү  ынандырып жаттым.  Бул жерде чогулган аудиторияда баары маанилүү жана жоопкерчиликтүү  иштер жүктөлдү.

Ошол жерде түзүлүп жаткан мамлекеттик комиссиянын болочок төрагасы Акылбек Жапаров кыскача жана негизги  суроолорду берди. 2018-жылы Кумтөр боюнча салыкты ким текшерүү жүргүзгөнүн сурады. Мен колумду көтөрдүм. Ошол боюна бир нече суроо-жооптор жана кыскача маектешүү болду да, эртеси эле ишке кириштик.

Окурмандарды  бул иш боюнча  майда-чүйдөсүнө чейин  айтып тажатпайын,бирок качандыр бир күнү бул комиссиянын иши тарых  баракчаларында жазылып калаарына ишенем. Мамлекеттик комиссия «Кумтөр Голд Компани» 6 жыл мурунку 2015-2020-жылдардагы салыктык текшерүү жүргүзүү демилгеси көтөрүлүп, мөөнөтүн эске алуу менен  иш башталды.

Бул түйшүктүү жана жоопкерчиликтүү иштин жыйынтыгы боюнча “Жылдык суммалардын” чегерүүлөрү боюнча актылар түзүлдү. Кумтөрдөн 10 млрд 888 млн сом суммасында КР РМСБ (минералдык-сырьелук базаны өнүктүрүү) түштү.

Бул  жыйынтык быйылкы жылы өлкө бюджетин 10 миллиард сомго толуктады. Натыйжада бухгалтердик эсептин укмуштуу синтези филология жана  криминология менен жетишти. Ал эми кенди улутташтырууга каршы чыккандар Центерра Кыргызстанды кандай шылуундук менен алдап келгенин билсе пайдалуу болмок.

Чынында, Инвестициялык макулдашуунун 5.3 (б) пунктунун англис тилинде жазылган тексти орус тилинде берилген тексттен айырмаланган. Бирок, эки вариант тең арыз берүүгө жарамдуу болгон.

«Жылдык сумма» (орусча версиясы) боюнча кайра каралган инвестициялык келишимде Центерра Өкмөткө төлөп берүүгө милдеттүү болгон.

Ал эми 5.3 беренеси боюнча

Бул инвестициялык келишимде “Жылдык сумма” (орусча жазылган редакциясы) Кыргыз Республикасына дүң кирешенин 4% өлчөмүндө гана төлөп бергүүгө милдеттүү болгон. Бул каражаттар өнүктүрүүгө гана багытталган өлкөнүн минералдык-сырьелук базасы. Алар жабдууларды, машиналарды сатып алуу, чалгындоо иштерин каржылоо жана башкалар үчүн колдонулат. «Центерра» бул сумманы документтештирилген инвестициялардын жана геологиялык чалгындоо иштерине кеткен чыгымдардын негизинде кыскартууга укуктуу болчу. Анын аймагында «долларга доллар» принциби боюнча гана. Мен геологиялык чалгындоо жана жумуштарга чыгашалар болуп жатканын баса белгилейм.

Келишимдин англис тилиндеги текстинде көрсөтүлгөн «Центерра» орус тилиндеги текстти колдонуп, аны өнүктүрүүгө кеткен бардык чыгымдарды чегерүүлөргө кошкон.

Анын үстүнө бул ушунчалык узартылгандыктан, кыргыз тарап ага чоң суммаларга карыз болуп калган. Мен дагы айта кетейин, Центерра өзүнүн Монголиядагы жана дүйнө жүзүндөгү баардык  чыгымдарын ушул суммага кошуп салган. Канадалык тарап  бул жердеги англисчеден орусчага котормодогу нюанстарды, өтө кылдаттык менен так  эмес колдонду. Муну азыр баалоо кыйын, бирок биз келечекте бул боюча жыйынтык чыгарышыбыз керек.

Мындай жагдай болуу мүмкүндүгүнө биринчилерден болуп комиссиянын төрагасы Акылбек Жапаров көңүл бурду. Улам-улам мени өзүнө чакырып, англис жана орус тилдериндеги тексттердин айырмачылыгына көңүл буруумду талап кылды. Бул боюнча ар кандай котормо уюмдарына, Тышкы иштер министрлиги, мүмкүн болгон бардык адистер тартылды.

Акырында бул маселеге Мамкомиссия чакырган Москвадан келген белгилүү эксперт Алексеева Ольга Ленстовна чекит койду.

Кумтөр биздин аргументтерди кабыл алып, бюджетке 10 миллиард 888 миллион сом төлөгөндөн башка аргасы жок болчу. Бир гана кубануу кутучабызга  анын эскирүү мөөнөтү  өтүп кеткендиги кошулду. Бирок, ошого да рахмат айтышыбыз керек.